COP Ontwerpkracht op de bestuurlijke tafels
Probleemstelling
Omgevingsbeleid wordt gemaakt met wetten (Omgevingswet), Algemene Maatregelen van Bestuur (AMvB’s zoals het Besluit kwaliteit leefomgeving en Besluit bouwwerken leefomgeving (voorheen Bouwbesluit)), Omgevingsvisies, Omgevingsverordeningen, Instructieregels en Omgevingsplannen. In het proces van ontwerp en ontwerpend onderzoek naar bestuurlijke besluitvorming onderscheiden we drie partijen:
1. Ontwerpers die betrokken worden bij beleidsvoorbereidende ontwerpverkenningen, maar ook bij uitvoerende trajecten waar toekomstdenken en visieontwikkeling een plek hebben. Deze ontwerpers zijn slecht in staat om de bestuurlijke relevantie en consequenties van het ontwerpend onderzoek goed te duiden. Dat komt onder meer omdat ze te weinig bekend zijn met het instrumentarium dat hoort bij het Omgevingsbeleid, waardoor het ontwerp niet wordt vertaald naar de ‘taal’ van de beleidsdocumenten.
2. Planologen, bestuurskundigen en ruimtelijk economen die verantwoordelijk zijn voor het schrijven van omgevingsvisies/-plannen (met inachtneming van de hele trits van wetten en regelgeving) hebben een juridische, ruimtelijk-economische en/of bestuurlijke achtergrond. Het is niet vanzelfsprekend dat zij die vertaalslag van ontwerp naar concreet omgevingsbeleid kunnen maken. Daarvoor is een goede dialoog nodig tussen ontwerper en de planoloog (of geograaf/econoom), waar meestal weinig ruimte/tijd voor is.
3. Bestuurders hebben een overvolle agenda en, hoewel zij ontwerpend onderzoek vaak wel interessant vinden, verdwijnt de aandacht voor een gepresenteerde ontwerpvisie al snel omdat het niet direct aansluit op hun daily businesses. Het adviserend apparaat rond bestuurders (de bestuursdienst) die alle stukken krijgen voor ze naar de wethouder gaan, heeft meestal evenmin verstand van of affiniteit met ontwerp en kan dit gat niet opvullen.
Dus: ontwerp en ontwerpend onderzoek komen in het traject van omgevingsbeleidsontwikkeling en -uitvoering niet goed uit de verf omdat ontwerpers de vaardigheden en kennis missen om bestuurders goed mee te nemen in hun voorstellen én omdat de bestuursdienst/bestuurders een te volle agenda en brede‘scope aan onderwerpen’ hebben om voldoende aandacht te kunnen besteden aan het oplossend vermogen van een goede ontwerpvisie.
Doelen en onderzoeksvragen
Ons doel is dit gat tussen ontwerp en bestuurlijke besluitvorming te analyseren en aanbevelingen te formuleren voor het beter laten landen van ontwerp op de bestuurlijke tafels.
Onderzoeksvragen zijn bijvoorbeeld:
· In hoeverre hebben ontwerpers algemene kennis van de Omgevingswet en de daarbij horende instrumenten?
· In hoeverre zijn ontwerpers op de hoogte van het concrete omgevingsbeleid en de politieke mores in de betreffende gemeente, provincie of waterschap?
· In hoeverre zijn de professionals (ontwerpers en beleidsmedewerkers/planologen in staat het ontwerpend onderzoek en/of ontwerpen over te nemen in hun beleidsontwikkeling? Wat zijn belemmeringen, waar liggen kansen?
· Waarom komt concreet ontwerpend onderzoek zo zelden op de bestuurlijke tafels waar de besluiten worden genomen? En hoe zou het gepresenteerd moeten worden om daar wel gezien te worden?
Samenstelling COP
De volgende experts vormen samen de COP:
- Frank-Juriën Dam, Florerend landschap en Algemeen Bestuur Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden
- Karen de Groot, van Paridon x de Groot landschapsarchitecten
- Karin Peeters, PetersenDaan, stadssocioloog en stedenbouwkundige
- Lot Locher, One Architecture
- Mireille Langendijk, Studio Mireille Langendijk en Commissie Ruimtelijke Kwaliteit in noord, oost en midden Gelderland
- Tako Postma, Architect en Stadsbouwmeester Delft
Werkzaamheden van de COP
De COP analyseert negen afgeronde ontwerpend onderzoek projecten en voert 360 graden interviews met de betrokken ontwerpers, beleidsmedewerkers, Provinciaal adviseurs Ruimtelijke kwaliteit en bestuurders. De lessen die hieruit worden getrokken, vormen de input voor een essay.
Essay
Het afsluitende essay wordt gericht aan bestuurders en ontwerpers. Karin Peeters, Taco Postma en Jutta Hinterleitner vormen samen het schrijfteam.
In een reflectieronde met externe experts wordt onderzocht of de Omgevingswet aanknopingspunten biedt voor een betere interactie tussen beleid en ontwerp, en wordt gekeken naar de crosslinks tussen politiek en ontwerp.
Samenwerking met De Publieke Ontwerppraktijk
De resultaten van dit onderzoekstraject worden gedeeld met en verspreid via PONT; het programma voor de Publieke Ontwerppraktijk. Wanneer de resultaten daar aanleiding toe geven is een vervolgtraject via PONT mogelijk.
Planning
De COP is in september 2024 gestart, de interviews zijn tussen november 2024 en februari 2025 gevoerd, waarna het essay wordt geschreven en voorgelegd aan meelezende experts.
De presentatie van de resultaten en het gesprek daarover vindt op 3 juli 2025 plaats in het kader van de Dag van de Ontwerpkracht 2025.
Voor vragen over de Community of practice neem contact op met jutta.hinterleitner@platformontwerp.nl
